توجه بسیار جدی قرآن کریم و ائمه اطهار (علیهم السلام) به حقوق "حیوانات"
در قرآن کریم، روایات و احادیث رسیده از ائمه اطهار (علیهم السلام) توجه زیادی به حفظ حقوق حیوانات شده و از عقوبت کسانی که به رعایت این حقوق نمی‌پردازند، گفته شده است.
طبق آیات قرآن کریم، انسان و دام هر دو از حق بهره‌برداری برابر از طبیعت برخوردارند، به‌طوری‌که در آیه 49 سوره فرقان آمده است: «تا با آن (آبی که از آسمان فرود آمده) سرزمین مرده را زنده کنیم و آن را به آفریده‌های خویش؛ چهارپایان و آدمیان بسیار بنوشانیم».
در قسمتی دیگری در قرآن انسان و دام از حق مشابه در استفاده از خوراک خوب و تازه برخوردارند، به‌طوری‌که در سوره سجده آیه 27 آمده است: «آیا ندیدند که ما آب باران را به سوی زمین خشک می‌رانیم و به‌وسیله آن زراعت‌هایی می‌رویانیم که هم خود و هم چهارپایانشان از آن می خورند؟ آیا باز هم چشم بصیرت نمی‌گشایند؟»
طبق آیات قرآن کریم، انسان و دام هر دو از حق بهره‌برداری برابر از طبیعت و حق مشابه در استفاده از خوراک خوب و تازه برخوردارند
ائمه معصومین (علیهم السلام ) نیز در باب رعایت حقوق حیوانات توسط انسان نیز به نکات جالبی اشاره نموده‌اند. امیرالمومنین (علیه السلام) به متصدیان دریافت مالیات جانداران این‌طور سفارش می‌نمایند که: «جز خیرخواه مهربان، و امین حافظ، دیگری را بر چهار پایان مگمار، کسی که بر حیوانات سخت نگیرد و آنها را تند نراند، نرنجاند و خسته نکند. وقتی آن امین حافظ گلّه را از تو گرفت، به او سفارش کن شتر را از بچه شیر خوارش جدا نکند، و آن قدر شیرش را ندوشد که به بچه او زیان برساند. شتران را با سوار شدن بر آنها خسته نکند. در دوشیدن شیر و سواری گرفتن میان آن شتر و دیگر شترها عدالت ورزد. باید شتر را استراحت دهد و شتری را که پایش آسیب دیده و از حرکت ناتوان شده است، آهسته براند. آنها را بر سر آبگیرهایی که شترها از آن می‌گذرند، وارد نماید و از کناره راه‌های علف‌دار براند، نه آنجا که خشک و عاری از گیاه است». (1)
امیرالمومنین (ع) به متصدیان دریافت مالیات جانداران این‌طور سفارش می‌نمایند که: «جز خیرخواه مهربان، و امین حافظ، دیگری را بر چهار پایان مگمار، کسی که بر حیوانات سخت نگیرد و آنها را تند نراند، نرنجاند و خسته نکند. وقتی آن امین حافظ گلّه را از تو گرفت، به او سفارش کن شتر را از بچه شیر خوارش جدا نکند، و آن قدر شیرش را ندوشد که به بچه او زیان برساند»
در روایت دیگری از مردی به نام نجیح آمده: «حسن‌بن‌علی(علیه السلام) را دیدم که غذا می‌خورد و سگی نیز در پیش روی او بود که آن حضرت هر لقمه‌ای که می‌خورد، لقمه دیگری همانند آن را به آن سگ می‌داد. من که آن منظره را دیدم به آن حضرت عرض کردم: اجازه می‌دهی من این سگ را با سنگ بزنم و از سر سفره شما دور کنم؟ در جواب من فرمود: او را به‌حال خود واگذار که من از خدای عز و جل شرم دارم که حیوان روح‌داری در روی من نگاه کند و من چیزی بخورم و به او نخورانم!». (2)
اگر چه برخی از حیوانات همچون سگ، از لحاظ شرعی و اسلامی بر نجاست آن تاکید شده که باید با حفظ و رعایت موازین شرعی از انتقال نجاست آن به خویش جلوگیری کرد، اما این موضوع باعث نشده که "دین" نسبت به آن بی‌تفاوت باشد و برای "حیوان‌آزاری" عقوبتی ندیده باشد.
«امام صادق (علیه السلام) می‌فرمود: «زنی به سبب آن که گربه‌ای را بسته بود تا از تشنگی مرد، به عذاب خدا گرفتار آمد.». (3) مسلمانان حق ندارند حیوانی را بیازارند یا حتی به آن ناسزا بگویند! (4) از این رو پیامبر اکرم در حدیثی می فرماید: «اگر ستمی که بر حیوانات می‌کنید بر شما بخشیده شود، بسیاری از گناهان شما بخشوده شده است». (5)
اگر چه برخی از حیوانات همچون سگ، از لحاظ شرعی و اسلامی بر نجاست آن تاکید شده که باید با حفظ و رعایت موازین شرعی از انتقال نجاست آن به خویش جلوگیری کرد، اما این موضوع باعث نشده که "دین" نسبت به آن بی‌تفاوت باشد و برای "حیوان‌آزاری" عقوبتی ندیده باشد
هم‌باشی با حیوانات، تکنیک دیگری برای مقابله با "دین"
بسیاری از رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور، گزارش‌هایی برای مخاطب ایرانی از مزایای استفاده از حیوانات به‌ویژه سگ در خانه منتشر می‌کنند و از مزایای نگهداری حیوانات داخل خانه مانند افزایش طول عمر، افزایش روابط اجتماعی، رسیدن به آرامش بیشتر، افزایش سلامتی بدن و... نام می‌برند و در واقع هم‌باشی با حیوانات را عاملی آرام‌بخش برای انسان امروزی معرفی می‌کنند
در آموزه‌های دینی و سیرۀ پیشوایان دین در رابطه با مسئلۀ نگهداری حیوانات خانگی از قبیل خروس، مرغ، گوسفند، بز ماده شیرده و کبوتر و حتی مواظبت از گربه روایاتی به دست ما رسیده که وجود این روایات استحباب و ثواب در امر نگهداری این‌گونه حیوانات را می‌رساند، بنابراین نگاه دقیق دین و آموزه‌ای اسلامی به امر نگهداری حیوانات خانگی می‌توان مبیّن اهتمام آموزه‌های دینی به بهره‌گیری از فواید حیوانات خانگی و نیز رعایت حقوق حیوانات باشد؛ اما این آموزه‌ها در دین تفاوت ماهوی با سبک زندگی غربی در رابطه با زندگی با حیوانات دارد.
سبک زندگی غربی تبلیغ شده توسط این رسانه‌ها، به هم‌باشی با حیوانات در داخل خانه و حتی در رختخواب برای پر کردن خلاءهای عاطفی توصیه می‌کند اما در آموزه‌های دینی بین محیط زندگی افراد (خانه) با محیط زندگی این حیوانات (حیاط خانه یا محل نگهداری نزدیک خانه) فرق قائل شده تا علاوه بر پاکیزگی محل زندگی، ساختار خانواده دچار تزلزل نگردد.
در رابطه با سگ نیز در روایات توصیه شده (6) که در اموری مانند نگهبانی منازل، دام و یا شکار و یا جهت کاربردهای جدیدی در همان راستای حفاظت همانند جستجوی مواد منفجره، مواد مخدر و نیز عملیات امداد و نجات در زلزله‌ها و بلایای طبیعی و موارد مشابه دیگر از این حیوان بهره گرفت، در غیر این صورت، نگهداری از سگ نکوهش شده است.
پی‌نوشت:
(1) نهج البلاغه ، نامه 25 ، صفحه 425 ترجمه دکتر علی شیروانی.
(2) بحار الانوار، ج 43، ص 352، مقتل الحسین موفق ابن احمد، ص 102.
(3) مکارم الاخلاق، میرزا حسین طبرسی، ج 1، ح 864، ص 280.
(4) میزان الحکمه، محمد ری شهری، ج 3، ح 1343.
(5) همان، ح 4520، ص 981.
(6) بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج62، ص 53 ـ وسائل الشیعة، ج 11 ،ص530.
عالی