بلند همتی

شیخ عطار در منطق الطیر حکایت می کند: «آن گاه که یوسف علیه السلام را در سرزمین مصر برای فروش عرضه کردند، خریداران از هر سو برای تملک او روی آوردند و حاضر به پرداخت بهایی سنگین در این کار شدند (تا آنجا که عزیز مصر حاضر شد به اندازه وزن یوسف علیه السلام طلا بدهد و او را از آنِ خود سازد). در این میان، پیرزنی در حالی که چند کلاف نخ در دست داشت، برای خرید یوسف علیه السلام مشتری شد و گفت: در ازای این چند کلاف، یوسف را به من بدهید. فروشنده در حالی که خنده اش گرفته بود، به پیرزن گفت: مگر نمی بینی که دیگران برای خریدن یوسف، چه مبلغ سنگینی را پیشنهاد می کنند؟ پیرزن در جواب گفت: چرا، می دانم که به این بهای اندک یوسف را به من نمی دهند، ولی دوست داشتم من نیز از جمله خریداران یوسف علیه السلام باشم».

نکته آموزنده این حکایت، «بلند همتی» است، در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است:

اِنَّ اللّه َ یُحِبُّ مَعالِیَ الاُمُورِ وَ اَشْرافَها وَ یَکْرَهُ سَفْسا فَها.

خداوند، کارها و همت های بلند را دوست می دارد و از امور ناچیز و پست، بیزار است.

همچنین از جمله دعاهای اهل بیت علیهم السلام ، درخواست بلند همتی از خداوند بوده است. امام سجاد علیه السلام در یکی از مناجات های خود درخواست می کند:

(پروردگارا!) ما را از کسانی قرار ده که جان هایشان را به بلندی شتاباندی و همت های آنان را فراتر از جستن عزت در میان مردم قرار دادی.

نیز عرض می کند: «(خدایا!) از گواهی و شهادت، عادلانه ترین آن و از عبادت، بانشاط ترین آن و از همت، عالی ترین آن را از تو مسئلت دارم».

عطار در این باره می سراید:

هر دلی کو همت عالی بیافت  مُلکت بی منتها، حالی بیافت 

چشم همت چون شود خورشیدبین  کی شود با ذره هرگز هم نشین 

باری انسان های بلند همت، همواره خواهان احوال و اموری والا و ارزش مند هستند، گرچه دست مایه شان ناچیز باشد یا در خود، شایستگی لازم را نبینند. عطار حکایت دیگری به نظم دارد که چنین است:

گویند پشه بر لب دریا نشسته بود  در فکر سرفکنده به صد عجز و صد عنا 

گفتند چیست حاجتت ای پشه ضعیف  گفت آنکه آب این همه دریا بوَد مرا 

گفتند حوصله چو نداری مگوی این  گفتا به ناامیدی ازو چون دهم رضا 

منگر به ناتوانیِ شخص ضعیف منبنگر که این طلب ز کجا خاست و این هو

گفتنی است همه انسان ها در «همت ورزیدن» یکسان نیستند. برخی تنها خواهان دنیا و لذت هایِ زودگذر آنند. بعضی در کنار بهره مندی سالم از دنیا و لذت های آن، همت اصلی خود را آخرت و نعمت های جاودانه بهشت قرار داده اند گروهی بهشت را نیز وا نهادند و دل در گرو بهشت آفرین گذاشتند و اینهایند والا همت ترین انسان ها.

به تعبیر زیبای حافظ:

تو و طوبی و ما و قامت یار  فکر هر کس به قدر همت اوست 

پیام متن:

غلام همت آنم که زیر چرخ کبود  ز هر چه رنگ تعلق پذیرد، آزاد است 

تو را ز کنگره عرش می زنند صفیر  ندانمت که در این دامگه چه افتاده است 

که ای بلند نظر شاه باز سد ره نشین  نشیمن تو نه در این کنج محنت آباد است 

حافظ