هدیه، شکارچی دوست

رسول اکرم (صلى الله علیه و آله) فرموده است: «عد من لا یعودک و اهد من لا یهدى لک» به عیادت کسى برو که از تو عیادت نکرده است و براى کسى هدیه ببر که براى تو هدیه و سوغات نیاورده است.

چه خوب است که دیدارها، همراه با تحفه و هدیه‏اى باشد، تا لذت‏بخش‏تر و مودت‏آمیزتر گردد.

اصل هدیه، جلب محبت و مودت مى‏کند، اگر در دیدارهاى پس از مسافرت و زیارت باشد، چه بهتر و بیشتر!

از مولایمان على علیه‏السلام است: «الهدیة تجلب المحبة»؛1 هدیه، دوستى مى‏آورد.

این کار، هم بازگشت از سفرها را شیرین مى‏سازد، هم در یادها زنده نگه مى‏دارد و خاطره‏انگیز مى‏شود. چه بسیار کسانى که خاطره‏ى شیرین یک سفر را تنها از رهگذر هدیه و سوغاتش در یاد خود نگه داشته‏اند. عیدى گرفتنهاى دوران کودکى و جوایزى که دانش‏آموزان دریافت مى‏کنند، اغلب جزء شیرین‏ترین و فراموش نشدنى‏ترین خاطرات زندگى آنهاست.

وقتى افراد یک خانواده، چشم به راه بازگشت مسافرشان از «حج»، «مشهد»، شهرهاى داخلى یا سفرهاى خارجى باشند، هنگام آمدنش کلمه‏ى «سوغات»، شیرین‏ترین وردى است که بر زبان هایشان جارى مى‏شود و بر خاطرشان مى‏گذرد. از این طریق، خانواده نیز خوشحال مى‏شوند.

سوغات آوردن(اگر در حد و حدود مناسب و در شأن انسان باشد) سنتى اسلامى است و نشانه‏ى آن است که «مسافر»، در سفر هم به یاد آنها بوده است.

مهم، اصل هدیه و سوغات است، قیمت آن چندان مهم نیست. یعنى ارزش معنوى و عاطفى هدیه جاى توجه است، نه ارزش مادى و ریالى آن.

گاهى یک شیشه عطر، یک تسبیح و سجاده، یک کتاب و مجله، یک دست کفش و لباس، یک کیف و جوراب، یک شیرینى و میوه‏ى محلى از محل سفر و... حلاوتى فراموش نشدنى پدید مى‏آورد.

هدیه، هر چه باشد

لازم نیست سفر، حتما طولانى یا به جاهاى دور باشد، تا «هدیه» بطلبد!

و ضرورت هم ندارد که سوغات، گران بها و داراى ارزش مادى بالا باشد! گفتیم که خود سوغات و هدیه‏ى سفر، ارزشى معنوى و اخلاقى دارد، هر چند قیمتش نازل و مقدارش اندک باشد.

بشنویم از اسوه‏ اخلاق، حضرت رسول صلى الله علیه و آله که فرمود: «اذا خرج احدکم الى سفر ثم قدم على اهله فلیهدهم ولیطرفهم ولو بحجارة»؛2

هر گاه یکى از شما به سفر رفت، هنگامى که به سوى خانه و خانواده‏اش برمى‏گردد، حتما برایشان هدیه و سوغات آورد، حتى اگر شده، سنگى باشد!...

امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «محبوب‌ترین برادران نزد من، کسی است که عیب‌هایم را به من هدیه دهد.»

روشن است که هدف آن حضرت، آوردن سنگ نیست، بلکه مى‏خواهد بفرماید، هدیه، هر چند ارزان و ناچیز هم باشد، «موضوعیت» دارد و خوب است که مرد خانه و بزرگ خانواده، دست خالى و بى‏سوغات به خانواده‏اش برنگردد.

البته اگر سفر، سفر معنوى باشد(مانند حج، عمره، سوریه، مشهد و...) از مسافر آگاه و مکتبى انتظار مى‏رود که رهاوردهاى معنوى از این سفر براى خانواده و دوستان بیاورد و دریافتها، معرفتها، آموختنیهاى سفر را به عنوان یک «ارمغان» براى دیدار کنندگانش بازگو کند و آنان را در فضاى معنوى و روحانى مسافرت خویش قرار دهد.

متأسفانه این گونه تحفه‏ها بسیار اندک است و زائران ما، کیف و چمدان خویش را از هر چیز پر مى‏کنند، جز خاطرات معنوى و رهاوردهاى روحى و تربیتى؛ مگر کسانى انگشت شمار، که خداوند بر شمارشان بیفزاید.

نباید در دادن هدیه و بردن سوغات یا رفتن به عیادت بیمار، حساب عوض و جایگزین آن را کرد. گلایه از اینکه چرا ما که به عیادتش رفتیم، او به عیادت ما نیامد، کم‏ظرفیتى است، یا اگر کسى هنگام بیمارى‏تان از شما عیادت نکرد، شما «مقابله به مثل» نکنید و کریم و بزرگوار باشید.

رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرموده است: «عد من لا یعودک و اهد من لا یهدى لک»3

به عیادت کسى برو که از تو عیادت نکرده است و براى کسى هدیه ببر که براى تو هدیه و سوغات نیاورده است.

و... اخلاص و وسعت نظر و بزرگ‏منشى، از همین جاها شناخته مى‏شود!...

هدیه دادن به یکدیگر

حضرت علی(ع): «نعم الهدیة الموعظة؛ بهترین هدیه، موعظه و پند است»4

راهنمایی برای اصلاح رفتار، هدیه‌ای خوانده می‌شود که برادران دینی به یکدیگر می‌بخشند. امام صادق(ع) می‌فرماید: «محبوب‌ترین برادران نزد من، کسی است که عیب‌هایم را به من هدیه دهد.»5 (مرا از آنها آگاه کند) بدین ترتیب، از دیدگاه این امامان، موعظه بهترین هدیه مردم به یکدیگر است.

باز به فرموده حضرت علی(ع): هر کس نیکی و احسان گذشته را با هدیه و نیکی جدید استوار و محکم نسازد، نیکی و احسان گذشته‌اش معیوب می‌شود و جانشین آن را نادرست انتخاب کرده است.6

یکی از اموری که میان انسان‌ها الفت و دوستی پدید می‌آورد، هدیه دادن است و تکرار هدیه دادن نیز راهی برای تقویت و ادامه روابط دوستانه به شمار می‌رود.

بی‌توجهی به امر هدیه و تقویت نکردن روابط دوستانه از راه هدیه دادن، یا رد کردن هدیه‌های دوستان و قدردانی نکردن از آنها، نشانه دور بودن فرد از آموزه‌های معصومین(ع) است.

در اسلام، آداب و سنت‌های نیکو و ارزشمندی پیرامون روابط اجتماعی و دیدارها وجود دارد که یکی از آن ها، هدیه دادن است. در عین حال، با وجود تأکید فراوان اسلام بر این امر، تنها افراد کمی، در سفر یا حتی در شهر خود به یاد نزدیکان و دوستان خود هستند.7

گروه دین و اندیشه - مهدی سیف جمالی

[1].غررالحکم، ج 7، ص 421

[2]. مکارم الاخلاق، طبرسى، ص 266؛ بحارالانوار، ج 79، ص 283

[3]. کنز العمال، متقى هندى، حدیث شماره‏ى 25150

[4]. عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، 1366، ج 2، ص 770.

[5]. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 2، ص 250.

[6]. غررالحکم و دررالکلم، ج 2، ص 699.

[7]. طوبی ، شماره 30